Ejderhaların Türk Kültüründe Önemi

Ejderha kavramı şimdilerde her ne kadar HBO kanalında gösterime giren ve George R.R. Martin’in Çok Satanlar serisinden yola çıkılarak gösterime sunulan dünyaca ünlü Game of Thrones dizisi ile hayatımıza girse de ve Çin kültürüne ait bir olgu sanılsa da aslında Türk kültürünün de yabancısı değildir.

Ejderhalar Türk inanışında da büyük yer tutmuş, gök ve yer-su ruhlarına bağlı olarak geniş bir alan bulmuştur.

Erken dönem Türk medeniyetlerinde ejderhalar; refah, güç ve kuvvetin birer simgesiydi. Daha sonraları Batı Asya kültürü ile birleşince anlamca bozulmalara yönelmiş ve iyilerin savaştığı kötülüklerin simgesi olmuştur.

Yani zaman içerisinde bu efsanevi yaratık yozlaşarak bereket ve güç sembolü olmaktan çıkıp, birer kötülük timsaline dönüşmüştür.

Çin tarih kaynaklarına göz atıldığında, gök ve yer ibadetlerinden konu geçerken Hun İmparatorluğu’nda bir ejder festivalinin varlığından söz edilir. Ayrıca Huiung-nuların (Hunların) başkentlerinin merkezlerinin Ejder Şehri olarak anılışı da Türk toplumunda ejderha mitinin varlığını doğrular yönde.

Türk mitolojisine göre iki tip ejderha vardır; yer ve gök ejderi. Yerin altında bulunan yer ejderi bahar gündönümünde (Nevruz) yerin altından çıkıp pullar ve boynuzlarla gökyüzüne yükselerek, bulutların arasına karışır. Böylece yağmur yağmasına katkıda bulunur.

Ejderhaların Türk kültüründe önemini anlamımıza yardımcı olan bir diğer olgu da; herkesin bildiği gibi 12 hayvanlı Türk takviminde de yıl simgelerinden birisinin ejderha olmasıdır. Ejderha yılının temel özelliği değişimin yaşanacağı yıllar olarak görülmesidir.

Özellikle Uygur Türkleri'nde ejderha sıkça görülür. Binlerce yıl önce ejderhaların gök çarkını çevirdikleri, yani dünyanın dönüşüne hükmettikleri varsayılmakta idi. Hatta evren kelimesi de buradan gelmiştir. Yani evirmekten türetilmiştir evren kelimesi. Aynı zamanda Uygur mitolojisinde yarı ejderha yarı insan şeklinde tinler vardır. Bunlara ejderhanlar denilir. Belki de ejder ismi ejderhan'dan türeyerek, günümüzde ejderha haline gelmiştir.

Ortaçağ dönemi Türk bulgularında ise genellikle din ve tasavvufi öğeler kullanılırken, insanları yolundan saptıran şeylerin betimlemesinde ejderha motifi sıkça görülür.

KAYNAK: Seçkin Sarpkaya. “Türkiye Sahası Efsanelerinde Ejderha” Yılan Kitabı'ndan yararlanılmıştır.