Yıllardır iç savaş ve işgallerle sarsılan ve son zamanlarda sıcak gelişmelerin yaşandığı Afganistan'da birçok vilayeti ele geçiren Taliban, başkent Kabil'e girerek yönetimi teslim aldı.
Afganistan'dan ve özellikle başkent Kabil'den çıkmak isteyenlere güvenli çıkış hakkı verileceğini açıklayan Taliban Sözcüsü Mücahid, başkent Kabil'in merkezinin güç kullanılarak ele geçirilmeyeceğini duyurdu.
Yaşanan olayların ardından milyonlarca kişi arama motorları üzerinden Taliban ne demek, Taliban'ın lideri kimdir, amacı nedir? gibi sorgulama yapmaya başladı.
ÖRGÜT NE ZAMAN VE NASIL KURULDU?
TALİBAN NE DEMEK?
Taliban, Türkçede öğrenci anlamına gelen Arapça talib (öğrenci) kelimesinin çoğulu. Taliban (öğrenciler) adını benimseyen örgüt, ülkenin güneyinde Molla Ömer Ahund liderliğinde yaklaşık 50 medrese öğrencisiyle birlikte 1994'te kuruldu. Aslen Kandaharlı olan Molla Ömer, bir süre Pakistan'da ardından da Kandahar'ın kuzeyindeki Meyvend ilçesinde medrese eğitimi aldı. Örgüt uzun yıllar sovyet işgaline karşı savaştı.
Gelenekçi bir yapıya sahip Afgan toplumu içerisinde hızla taraftar toplayan ve yükselen grup, amacını, Sovyet savaşı ve akabinde patlak veren iç savaşlar sırasında ortaya çıkan savaş ağalarından kurtulmak olarak tanımladı.
Kurulduktan birkaç ay sonra çoğunluğu medrese ve şeriat okulu öğrencileri olmak üzere savaşçı sayısı 20 bini buldu. Kısa süre sonra Pakistanlı Peştun etnik kökenden Mevlana Samiul Hak liderliğindeki Darul Ulum Hakkaniye medresesi öğrencilerinin önemli bir kesimi de yine örgüte dahil oldu. Öğrenciler hareketinin mensuplarının çoğu ülkenin güneyindeki Peştun kökenli kişilerden ve Pakistan'daki medreselerde eğitim gören mülteci ailelerin çocuklarından oluştu.
Analistlere göre, örgütün kuruluşundan itibaren en büyük destekçisi ve yol göstericisi kuşkusuz Pakistan istihbarat teşkilatı (ISI) oldu. Uzmanlar, hem askeri eğitimin hem de maddi desteğin doğrudan ISI tarafından sağlandığını belirtiyor.
TALİBAN DARBE YAPTI, KANDAHAR'A SALDIRDI
Kuruluşundan kısa süre sonra, Afganistan'ın ikinci büyük kenti Kandahar'a saldırdı. Talebeler örgütü 3 Kasım 1994'te ciddi bir direnişle karşılaşmadan Pakistan sınırındaki kentin kontrolünü ele geçirdi. Bu aynı zamanda zayıf durumdaki Kabil merkezi hükümetine de ilk darbe oldu. Taliban, 1995 yılında ülke genelinde 12 kentte kontrolü sağladı. Yolsuzluklara ve rüşvete savaş açan grubun popülaritesi günden güne arttı. Ele geçirdiği şehirlerde kanunsuzluklar ortadan kaldırılmaya ve emniyet tesis edilmeye başlandı.
KABİL'İ BOMBALADI
Ülkenin güneyindeki Peştun nüfusun yoğunlukta yaşadığı kentleri ciddi bir direniş görmeden bünyesine katan Taliban, 1995'te Kabil'e dayandı. Başkentin kontrolünü ele geçirebilmek için Kabil'i 3 ayrı koldan bombaladı. Ancak Sovyetler Birliği'ne karşı verdiği direnişle adını duyuran Ahmet Şah Mesut liderliğindeki güçler Taliban'ı burada ağır bir yenilgiye uğrattı.
Pakistan'dan ve bazı Körfez ülkelerinden para ve silah desteği aldığı belirtilen Taliban, 1996 yılının eylül ayında Kabil'e saldırmak üzere hazırlık yaptı.
Kanlı sokak savaşına girmek istemeyen Tacik komutan Ahmet Şah Mesut, kendine bağlı tüm güçleri 26 Eylül 1996'da Kabil'den çekti.
ÖRGÜT "Arabistan İslam Emirliği" DEVLETİNİ KURDU
Otorite boşluğundan faydalanan Taliban savaşçıları 27 Eylül 1996'da Kabil'e girdi. İlk olarak BM binasına sığınan eski Devlet Başkanı Muhammed Necibullah Ahmedzay ile kardeşi Şahpur Ahmedzay idam edildi.
Başkentin ele geçirilmesi zamanına kadar milis bir yapı olan Taliban, bu tarihten itibaren kendi hükümetini kurduğunu açıkladı. Adını Afganistan İslam Emirliği, kurucu lider Molla Ömer'i de Emirel Müminin (Müminlerin emiri) olarak ilan etti. Bayrak değiştirildi. Molla Ömer adına camilerde hutbe okundu.
Afganistan'ı yakından takip eden uzmanlara göre Taliban, bu tarihten sonra Pakistan'ın bölgedeki çıkarları için vekalet savaşı veren bir örgüt haline dönüştü.
Pakistan, Birleşik Arap Emirlikleri ve Suudi Arabistan, Taliban'ı resmen tanıdı.
TALİBAN'IN İDEOLOJİSİ NEDİR?
Taliban’ın ana omurgasını Afganistan’daki Sunni Peştunların oluşturduğunu, bunların da mezhep olarak Hanefi olduğu biliniyor. Örgütün kuruluş felsefesini de Afganistan'da İslam'a dayalı bir yönetim getirmek olarak tanımladı.
İŞTE TALİBAN'IN UYGULAMALARINDAN BAZILARI
Önceleri nispeten yumuşak bir görünüm veren örgüt Kabil'in ele geçirilmesinin ardından çok katı kurallar uygulamaya başladı.
Şeriata dayalı anayasal sistem yürürlüğe girdi. Hanefi mezhebi ön planda tutuldu.
Şeriatın gündelik hayatta uygulandığını takip etmek için Emr-i bil Maruf (iyiliği emretme) Bakanlığı oluşturuldu.
Hayatın her alanından soyutlanan kadınların çalışması, kız çocuklarının okula gitmesi ve eğitim alması tamamen yasaklandı.
Kadınlara peçe zorunluluğu erkeklere ise takke ve sakal mecburiyeti getirildi.
Sakalını kesenler için 6 aydan başlamak üzere hapis cezası verildi. Yüzü görülen kadınlar kırbaçlandı.
Afganistan Televizyonu'nun yayını durduruldu. Fotoğraf dahil her türlü görsel yayın ve müzik yasaklandı.
Erkeklere, evine en yakın camide 5 vakit namaz kılma mecburiyeti getirildi.
Emri bil Maruf görevlileri camilerde yoklama aldı.
Mazeretsiz camiye gitmeyenlere ağır yaptırım uygulandı.
Namaz surelerini bilmeyenler kırbaçlandı.
Bütün okullar medreseye dönüştürüldü. Ders kitaplarındaki görseller yok edildi.
'Medreselerde' 3'üncü sınıftan itibaren tüm öğrencilere en az 3 metre olmak üzere sarık sarma mecburiyeti getirildi.
Ele geçirilen tüm bilgisayarlar TV kabul edilerek kırıldı.
'İslam devletine karşı gelenler' hain ilan edilerek doğrudan idam edildi.
Özellikle farklı mücahit gruplara mensup kişiler, yakalandıklarında şer ve fesat hükmü ile idam edildi.
Çok sayıda kişinin çeşitli sebeplerle eli kesildi.
İdamların ve el kesmelerin birçoğu cuma namazlarından sonra gerçekleştirildi ve halka izlettirildi.
Kesilen eller, şehrin merkezinde sergilendi.
Resmi kurumlarda Peştu dili mecbur edildi.
Toplu taşıma araçlarındaki aynalar, kadınlara bakılabileceği gerekçesiyle kaldırıldı.
TALİBAN TERÖR ÖRGÜTÜ MÜ?
Taliban'ıın terör örgütü olduğu yönünde genel bir kanaat olmasına karşın, hak arayışında bulunan legal bir örgüt olduğunu iddia eden ülkeler de var.
Afganistan'da İslami bir devlet kurmayı amaçlayan silahlı örgüt Taliban, bazı ülkeler tarafından 'terör örgütü' olarak kabul edilirken, bazı ülkeler tarafından Afganistan'da hak arayışında bulunan legal bir örgüt olarak görülüyor.
TALİBAN'IN AMACI NEDİR?
Taliban'ın Afganistan'daki amacı öncelikle yönetimi ele geçirmek. Afganistan'ın en büyük gelir kaynağı olan uyuşturucu ticaretine hakim olmak ve afyon üretim alanlarını ele geçirmek. Dünyadaki eroin kaynağının yüzde 90'ının Afganistan'dan sağlandığı biliniyor. Taliban'ın da bu kaynağa sahip olmak istediği bilinmektedir.
TALİBAN ORDUSU KAÇ KİŞİ?
ABD'nin milyarlarca dolar harcayarak kurduğunu iddia etti bir Afganistan ordusu var. 20 yıldır NATO'dan eğitim alan 300 bin kişilik Afgan ordusu karşısında 60 bin kişilik Taliban ordusu bulunuyor. Taliban büyük şehirleri ele geçirdiğinden kağıt üstünde Afgan ordusundan güçlü bir Taliban var.
siyasetcafe.com