Bu HSYK'nın Dünyada örneği yok

Hükümetin HSYK'yı Adalet Bakanı'na bağlayan düzenlemeye örnek gösterdiği Avrupa ülkelerinde kurul üyelerinin çoğu yargı mensuplarından oluşuyor.

AK Parti’nin Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nu (HSYK) Adalet Bakanı’na bağlayan teklifi sonrası Avrupa’daki örnekler gündeme geldi. Avrupa Birliği’nde Türkiye gibi karma yapılı HSYK’larda, kurul üyelerinin çoğunluğu yargı mensuplarından oluşuyor. Yargı kökenli üyelerin doğrudan kendi meslektaşlarınca seçildiği HSYK’larda, bu şekilde yargı bağımsızlığına ilişkin güvence sağlanıyor.

Söz konusu HSYK’ların oluşumunda yasama organı da etkili, ancak, yargıç ve savcı olmayan üyelerin atanmasında rol alması dikkat çekiyor. Seçimin de nitelikli çoğunluk kuralına uygun biçimde yapıldığı görülüyor. Avrupa örneklerinde, Kurul üyelerini yürütmenin kontrolüne veren bir örnek yok. Aksine Kurul’da bağımsızlığı sağlamak için üyelerin yargı tarafından seçilmesi sistemi benimseniyor.

ÜYELERİN ÇOĞU YARGI MENSUBU

Burak Çelik’in yüksek kurulların yapılarını inceleyen “HSYK: Yapısal Açıdan Karşılaştırmalı İnceleme” konulu doktora tezinde 2010 Anayasa referandumunun ardından yapısı değişen HSYK ile Avrupa’daki kurulların yapısı karşılaştırılıyor. Kitapta Avrupa Birliği ülkelerindeki HSYK’ların oluşumuyla ilgili şu önemli ayrıntılar yer alıyor:

“Avrupa’daki HSYK tipi kurulların çoğu yargı mensuplarından oluşuyor. Yargı kökenli üyeler doğrudan kendi meslektaşlarınca seçiliyor. Bu şekilde yargı bağımsızlığı konusunda ileri düzeyde güvence sağlanıyor. Kurulların oluşumunda yasama organı da etkili. Ancak, yargıç ve savcı olmayan üyelerin atanmasında yasamanın rol alması gerektiği vurgulanmakta, seçimin de nitelikli çoğunluk kuralına uygun biçimde yapılması gerektiği benimseniyor.”

Avrupa ülkelerindeki HSYK’ların yapısı ise şöyle:

BELÇİKA: 44 üyeli Adalet Yüksek Kurulu’nun 22 üyesi yargıç ve savcılar arasından yargı tarafından, 22 üyesi ise avukat, profesör ve hukuk, iktisat, toplum ya da bilim alanında çalışan uzmanlar arasından yasama organınca seçiliyor. Bizdeki gibi doğal üye bulunmuyor. Kurul’un 44 üyesinden 22’sini yargı organları belirliyor.

BULGARİSTAN: Yargı Yüksek Kurulu’nun 26 üyesi bulunuyor. 11 üye yargıç, savcı ve sorgu savcıları arasından yargı tarafından, 11 üye ise hukuk profesörü, avukat ve diğer hukukçular arasından yasama organınca seçiliyor. Doğal üye olarak, 3 isim, Yargıtay Başkanı, Yüksek İdare Mahkemesi Başkanı ve Genel Savcı yer alıyor. Adalet Bakanı toplantılara katılıyor, oy hakkı bulunmuyor. Üyelerinin çoğunluğu hakim ve savcılardan oluşan Kurul’un çoğunluk üyelerini (14) de yargı belirliyor.

BELÇİKA: Türkiye HSYK’sının en çok benzediği Fransız Yargıçlar ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun 22 üyesi bulunuyor. 22 üyeli Kurul’un 15 üyesi yargı tarafından belirleniyor. 13 üye hakim ve savcılar arasından yargı tarafından seçiliyor. Yargıtay Başkanı ve Yargıtay Başsavcısı’nın doğal üye olduğu Kurul’da, 1 üye Danıştay tarafından, 2’şer üye Cumhurbaşkanı ve Yasama Meclisi Başkanı tarafından, 1 üye ise avukatlar arasından seçiliyor.

İSPANYA: 21 üyeli Yargı Erki Genel Kurulu’nun 13 üyesi yargıçlar arasından seçiliyor. 12 üye yargı tarafından aday gösterilen üç katı kadar isim arasından yasama tarafından önerilip kral tarafından atanıyor. 8 üye avukat ve diğer hukukçular arasından yasama tarafından önerilip Kral tarafından atanıyor. 1 Yüksek Mahkeme Başkanı ise Yargı Erki Genel Kurulu’nun ilk toplantısında kurul tarafından önerilip yine Kral tarafından atanıyor.

İTALYA: 27 üyeli Yargıçlar ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun 18 üyesi hakim ve savcılardan oluşuyor. 16 üye yargıç ve savcılar arasından yargı tarafından seçiliyor. 6 üye avukat ve üniversite profesörleri arasından yasama organınca atanıyor. Cumhurbaşkanı, Yargıtay Başkanı ve Yargıtay Başsavcısı doğal üye olarak yer alıyor.

MACARİSTAN: Ulusal Yargı Kurulu’nun 15 üyesi bulunuyor. 9 üye yargıçlar arasından yargı tarafından, 2 üye (hukukçu milletvekilleri arasından) ise yasama organı tarafından seçiliyor. Adalet Bakanı, Yüksek Mahkeme Başkanı, Ülke Başsavcısı ile Ulusal Baro Başkanı doğal üye olarak bulunuyor. 15 üyenin 11’i yargı tarafından belirleniyor.

POLONYA: Ulusal Yargı Kurulu’nun 25 üyesi var. 15 üye yargıçlar arasından yargı tarafından, cumhurbaşkanınca atanan bir üye, yasama organı alt kanadınca seçilen 4 milletvekili, iki senatör Senato tarafından seçiliyor. Adalet Bakanı, Yüksek Mahkeme Başkanı, Yüksek İdare Mahkemesi Başkanı doğal üye olarak yer alıyor. Kurul’un 17 üyesi yargıçlardan oluşuyor.

PORTEKİZ: Yargıçlar Yüksek Kurulu’nun 7 üyesi yargıçlar arasından yargı üyeleri tarafından seçiliyor. Cumhurbaşkanı 2 üye, yasama organı ise 7 üye atıyor. Yüksek Adalet Mahkemesi Başkanı doğal üye olarak yer alıyor. 17 üyenin 8’i yargı tarafından belirleniyor.

ROMANYA: Yargıçlar ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun 19 üyesi bulunuyor. 14 üyesi yargıç ve savcılar arasından seçilip Senato tarafından onaylanıyor. Hukuk alanında uzman 2 kişi yasama tarafından seçiliyor. Adalet Bakanı, Yüksek Temyiz ve Adalet Mahkemesi Başkanı, Yüksek Temyiz ve Adalet Mahkemesi Genel Savcısı doğal üye olarak bulunuyor. Kurul’un 16 üyesi yargı organlarınca belirleniyor.

SLOVAKYA: Cumhuriyet Yargı Kurulu’nun 18 üyesi bulunuyor. 8 üyesi yargıçlar arasından yargı organlarınca, 3 üye cumhurbaşkanınca, 3 üye hükümet, 3 üye ise yasama organınca seçiliyor. Yüksek Mahkeme Başkanı doğal üye olarak yer alıyor. 18 üyenin 9’u yargı üyelerinden oluşuyor.

SLOVENYA: Yargı Kurulu’nun 11 üyesi bulunuyor. 6 üye yargıçlar arasından yargı tarafından, 5 üye öğretim üyesi, avukat ve diğer hukukçular arasından cumhurbaşkanının önerisi üzerine yasama organınca seçiliyor. 11 üyenin 6’sı yargı tarafından belirleniyor.

HSYK bulunmayan ülkeler

Almanya, İngiltere, Avusturya, Çek Cumhuriyeti gibi 10 ülkede HSYK tipi kurul bulunmuyor. Bu ülkelerde, yargı mensuplarının özlük işlerinin yürütülmesinde genellikle danışsal nitelikli atama ve denetim kurulları görev yapıyor. Danimarka, Hollanda, İsveç, İzlanda ve Norveç gibi 8 ülkede ise mahkemeler örgütü/idaresi türü yapı bulunuyor.